Waar komt de platformeconomie vandaan? Wat is de economische en sociale impact ervan op onze samenleving? En hoe ziet de toekomst van de platformeconomie eruit? (*)
De economische crisis, ontstaan in de Verenigde Staten halfweg 2007, heeft een grondige wijziging veroorzaakt in de manier waarop we handel zijn gaan drijven. Heel wat mensen zagen in de deeleconomie een mogelijkheid om voor zichzelf aan de slag te gaan met technologische- en marktondersteuning van een deelplatform. Het was een manier om aan de traditionele wijze van werken in loondienstverband te ontsnappen.
Waar het deelplatform de belofte van zinvol werk aanvankelijk invulde, werd deze na verloop van tijd steeds minder en minder waargemaakt. Het deelplatform werd een verdienmodel voor een steeds kleinere groep van kostwinners. Binnen 1 sector is het nl beter als één of een beperkt aantal platformen een dominante positie heeft, om van de netwerkeffecten te kunnen genieten: hoe meer deelnemers zich aan een platform verbinden, hoe interessanter. Werkers voor sommige van deze platformen hadden en hebben een weinig beschermd statuut, verdienden onvoldoende om in hun levensonderhoud te voorzien.
Sommige van deze platformen hebben ook een enorme impact gehad op de stad, denken we aan Airbnb waarbij eigenaars huurprijzen opdreven: de verhuurders vervingen lange termijn huurcontracten van appartementen en huizen door te verhuren op korte termijn waardoor hun inkomsten verdrievoudigden. Hierdoor gingen deze eigenaars op zoek naar nog meer huizen om deze voor korte termijnen te verhuren. Gevolg was dat voor de lokale bewoners de huurprijzen en koopprijzen van woningen in de stad niet meer betaalbaar waren/zijn. In sommige wijken viel de sociale cohesie weg, waardoor wijken echt een vervallen uitstraling kregen. In de steden waar de groei het sterkst was, was het ongenoegen het grootst.
Economische impact
Langs de vraagzijde hebben deelplatformen een positieve impact gehad voor consumenten. Zo worden nu goedkopere logies en huurwagens aangeboden. In de VS zijn er ondertussen platformen voor klusjeswerkers, babysitters, huishoudhulp, … De belangrijkste rede voor de consument om hierop beroep te doen is prijs. Maar daarnaast zijn er nog andere redenen: in het geval van Airbnb bijvoorbeeld het vermijden van de voorspelbaarheid, het steriele van hotelketens.
Langs de aanbodzijde hebben deelplatformen een impact gehad op o.a. de taxi business met de opkomst van Uber. Uber kan een ritje aan een veel goedkoper tarief aanbieden dan de traditionele taxichauffeur. Dit heeft in verschillende landen en steden geleid tot spanningen tussen de overheid, de bestaande taxichauffeurs en Uber.
Grote hotels voelen de concurrentie van Airbnb in piekperiodes met een grote vraag; waardoor het bijkomend kameraanbod van Airbnb ervoor zorgt dat de prijzen van hotelkamers niet de pan kunnen uit swingen.
Terwijl de platformeconomie ervoor gezorgd heeft dat oprichters en durfkapitalisten (venture capitalists) spectaculair rijk zijn geworden, is het platform voor velen uit de middenklasse ook een belangrijke hulp. Hierdoor kunnen velen hun opdrachten thuis uitvoeren, of kunnen een extra job aanvaarden om een lening voor een huis af te lossen. Echter voor werkers met lage inkomens is het onzeker werk nog risicovoller geworden. Voorbeelden zijn legio: fietskoeriers voor Deliveroo, koeriers voor PostNL, werkers in distributiecentra als Amazon enz. …
Sociale impact
Voorstanders van de sector hadden hoge verwachtingen over het feit dat platformen zinvolle sociale interacties zouden bevorderen. Heel wat onderzoekers zijn er inderdaad van overtuigd dat platformen een vorm van sociale uitwisseling creëren. Er bestaan echter weinig kwantitatieve gegevens over sociale relaties en deelplatformen.
Bij onderzoek over de formule Couchsurfing werd vastgesteld dat er inderdaad vriendschapsbanden gecreëerd werden, maar dat deze over de tijd verzwakten. En deze banden verzwakten naarmate er meer informatie online beschikbaar kwam via ratings en evaluatiesystemen over potentiële hosts en gasten.
De vraag waarop we vandaag nog geen antwoord hebben is: als een deelplatform evolueert van ‘nieuw’ naar ‘gewoon’, smelten sociale relaties dan langzaam weg?
Hoe ziet de toekomst van de platformeconomie eruit?
Drie mogelijke paden dienen zich aan:
- Platformkapitalisme
- Invoeren van een wettelijk kader
- Democratisch delen (democratic sharing)
Platformkapitalisme
In de toekomst van het platformkapitalisme worden een beperkt aantal platforms steeds groter en machtiger. Deze platforms zijn dan geïntegreerd in een groter technisch ecosysteem. Voorbeelden: in 2018 was Amazon in de USA verantwoordelijk voor de helft van de retail aankopen. Google heeft 88% marktaandeel in de markt van zoekmachines. Airbnb wordt de dominante speler inzake huisvesting, Uber domineert inzake mobiliteit en levering.
Deze weg kan zich alleen maar voordoen als we uitgaan van passieve werkers en consumenten en een overheid die niet ingrijpt en aan de kant blijft staan. Maar ondertussen reageren werkers en afhankelijk van de sector creëert de overheid aangepaste regelgeving, al dan niet op Europees vlak.
Invoeren van een wettelijk kader
In een tweede scenario creëert de overheid een aangepaste regelgeving waaraan de deelplatforms worden onderworpen. Hier in Europa loopt dit scenario ondertussen. In Zweden bijvoorbeeld verwelkomden vakbonden de technologische innovatie van Uber, maar verzetten zij zich tegen het verschuiven van het risico naar de werkers door het verlagen van het loon en de minder goede arbeidsvoorwaarden. Uber werd in Zweden verplicht om te functioneren als een gewone taxidienst, alhoewel de overheid ook enkele toegevingen heeft gedaan. In verschillende Europese landen is Uber in een strijd met de overheid verwikkeld. Ook Airbnb moet ondertussen rekening houden met regelgeving uitgevaardigd door overheden en steden.
Democratisch delen
Wanneer de deeleconomie aan de horizon verscheen, werd door een deel van de platformoprichters het ‘idealistisch parcours’ bewandeld. Een deel van deze platformen waren ronduit utopisch en veel sociaal georiënteerde initiatieven hebben dan ook gefaald. Waar hieraan werd voorbij gegaan was dat om volledig van de voordelen van technologie te genieten, sociale relaties waarbij mensen ‘delen’ ook moeten wijzigen. Hier zorgde het werk van Eleanor Ostrom voor een doorbraak.
Zij legde de voorwaarden vast waaronder gedeeld eigenaarschap en bestuur goed functioneren – de belangrijkste voorwaarde was: democratische gemeenschapscontrole op de kleinst aanvaardbare schaal. Voor deze doorbraak ontving Eleanor Ostrom de Nobelprijs Economie in 2009.
Een andere belangrijke doorbraak kwam er ook dankzij bijdragen van Yochai Benkler. Waar men ervan overtuigd was dat er maar drie variabelen zijn om het economisch leven te organiseren: markten, ondernemingen, en de overheid, stelde Benkler een vierde keuzemogelijkheid voor: ‘sociaal delen’ via digitale technologie. Enkele voorbeelden hiervan binnen de softwaresector zijn: Linux, Mozilla en buiten de softwaresector Wikipedia. Benkler voorzag een beweging weg van private markteconomie naar netwerken, samenwerking en delen.
Schor ziet vooral heil in platformcoöperaties omdat in dit geval de inkomsten van het platform naar de werkers teruggaan. Dit wordt verder uitgelegd in het document ‘Voor een sociale en solidaire deeleconomie – Het coöperatieve model oog in oog met de deeleconomie’.
Gebaseerd op (*): ‘After the gig – How the sharing economy got hijacked and how to win it back’, Juliet B. Schor.
