Damion Bunders is socioloog verbonden aan de Rotterdam School of Management. Op dit ogenblik bereidt hij zijn doctoraat voor over coöperaties en ‘gig-werkers’ (*). Reden voor Febecoop waarom we hem de studie ‘Voor een sociale en solidaire deeleconomie’ van J. Debry hebben voorgelegd.
In de wereld van digitale deelplatformen wordt op dit ogenblik heel wat geëxperimenteerd met verschillende nieuwe economische modellen, vertelt hij. Bij het bedrijfsmodel van de ‘deelplatforms’ worden goederen gedeeld en staat winstmaximalisatie meestal voorop. Deze platformen, die ondertussen een tiental jaar oud zijn, hebben voor een echte aardverschuiving in economische activiteiten gezorgd. Denken we hierbij aan de toenemende verhuur van kamers/ appartementen via Airbnb in stadskernen of aan Uber waar privé-chauffeurs worden ingeschakeld om mensen op hun bestemming te brengen.
Daarnaast is er ‘het deeleconomie sensu stricto’ businessmodel zoals gedefinieerd door Cooperatives Europe en J. Debry, waarbij het gaat om:
- het delen of hergebruiken van goederen binnen een gemeenschap en dit via internetplatforms.
- Systematische waardecreatieprocessen beheerd door de gemeenschap.
- Waardecreatieprocessen die ten goede komen aan de gemeenschap.
- een ecologische doelstelling: minder produceren, minder vervuilen om de planeet minder te belasten.
- En een sociaal doel: i.p.v. steeds meer te werken om meer te bezitten, stellen we familie- en vriendenrelaties boven bezit.
Op deze nieuwe economische businessmodellen zitten spanningen, net omdat ze nooit eerder in de praktijk zijn uitgetest.
(*) Gig-werker: Een gig-werker is een onafhankelijke contractant, een online platform werker, een on-call werknemer en uitzendkracht. Gig-werkers gaan formele overeenkomsten aan met on-demand bedrijven om diensten te verlenen aan de klanten van het bedrijf.
Kan de coöperatie een oplossing bieden voor de deelconomie ‘senso stricto’ zoals door J. Debry gedefinieerd? Zijn de verschillen volgens u te overbruggen?
Er zijn duidelijk spanningen tussen de deeleconomie ‘senso stricto’ en het coöperatieve model zoals omschreven in de studie ‘Voor een sociale en solidaire economie’. Hierop richt ik mijn onderzoek.
1/ Een homogene gemeenschap van leden zoals gedefinieerd voor een coöperatie is lastiger in de formule van de deeleconomie. Op een platform gaat het eerder om een heterogene groep van leden.
2/ Wat de online relaties betreft zijn platformcoöperaties meestal minder technologisch geavanceerd dan de deelplatformen die rendementsgericht zijn.
3/ Op deelplatformen gaat het meestal ook om ‘online’ relaties. Sociale banden zoals je deze vindt bij een coöperatie zijn moeilijker te organiseren.
4/ Het gebruik maken van algoritmes zoals bvb. Deliveroo doet of van data-analyse voor marketingdoeleinden, gebeurt weinig tot niet bij de platformcoöperaties.
Het doel van bedrijven in de platformeconomie is in de eerste plaats marktaandeel verwerven. Op dit ogenblik maken de meeste van deze bedrijven nog geen winst. Immers, het zijn jonge bedrijven die zware investeringen hebben gedaan om een gebruiksvriendelijk IT-platform te kunnen aanbieden aan hun gebruikers. De platformen vragen wel steeds meer commissie om tot een voorzichtig winstmodel te komen.
Het coöperatief model is als bedrijfsmodel in die zin veel duurzamer.
J. Debry blijft het coöperatieve model als basis behouden zoals vastgelegd in de ICA-principes, ook voor de deeleconomie senso stricto. Bent u het eens met zijn conclusies?
Ja, in die zin dat er ondertussen heel wat recent opgerichte platformcoöperaties zijn, die volgens de principes van de deeleconomie senso stricto werken. Voor een aantal succesvolle digitale deelplatformen bestaan er ondertussen goed draaiende coöperatieve tegenhangers.
| Digitaal deelplatform | Coöperatieve tegenhanger | Website |
| Airbnb | Fairbnb (Noord-Italië) | https://www.fairbnb.coop |
| Deliveroo | Coopcycle (Frankrijk) | https:// www.coopcycle.org |
| Uber | The Drivers Coöperative (New York) | https://drivers.coop |
Het ‘Fairbnb’ platform
Werd opgestart in 2016. De commissie die je als klant betaalt, is lager dan op het Airbnb platform. 50% van de commissie vloeit terug naar de lokale gemeenschap via investering in lokale sociale projecten.
Het ‘Coopcycle’ platform
werd gestart in 2017 in Frankrijk. Ondertussen werd hetzelfde digitale platform overgenomen door verschillende steden in Frankrijk maar ook daarbuiten. Coopcycle ondersteunt als federatie fietsbezorgers en de hieraan gelieerde coöperaties in Europa. Zo krijgt de fietskoerier een hoger salaris en kan hij zijn fiets door de coöperatie laten herstellen.
Deze deelplatformcoops zijn snel gegroeid, hebben een groot potentieel en kan je naar grotere groepen mensen brengen. In principe hebben zij nog heel wat groeimogelijkheden.
The Drivers Coöperative (New York)
Is een platformcoöperatie van taxichauffeurs in New York, de grootste werkerscoöperatie in de Verenigde Staten, en tegenhanger van Uber.
Digitale platformen maken gebruik van netwerkeffecten
De deelplatformen maken gebruik van ‘netwerkeffecten’: nl. de vraag is pas interessant als er veel aanbod is. Het aanbod is pas interessant als er veel vraag is. Sommige deelplatformen hebben door hun sterke groei bijna een monopoliepositie verworven. Coöperaties zijn net ontstaan om o.a. monopolieposities te doorbreken.
Funda is een coöperatie van makelaars die huizen en appartementen verhuren in Nederland, het platform is monopolistisch waardoor er toch kritiek op komt. Maar er zijn geen prijsafspraken.
Wat het model van de platformeconomie betreft is er heel wat mogelijk, maar zoals in elk economisch model komen er spanningen naar voor.
Wat is uw visie op de studie 'Voor een sociale en solidaire deeleconomie - Het coöperatieve model oog in oog met de deeleconomie'?
Damion Bunders is van mening dat men beter heeft over ‘platformeconomie’ en niet over ‘deeleconomie’. Platformeconomie omvat alle digitale platformen waarbij een economische activiteit wordt ontwikkeld. Vanuit deze optiek is de ‘deeleconomie’ een onderdeel van de ‘platformeconomie’ met meer striktere voorwaarden (cfr. Frenken en definitie deeleconomie senso stricto). Zo spreken we ook van platformcoöperaties.
Wat zijn volgens u de uitdagingen voor platformcoöperaties?
Er is voor coöperaties veel te winnen in de platformeconomie.
- Op financieel vlak stelt de platformeconomie heel wat uitdagingen: een platform vergt heel wat investeringen om het gebruiksvriendelijk en up-to-date te houden. Oplossingen hiervoor zijn mogelijk crowdfunding, fondsen van filantropen, Koning Boudewijnstichting, fonds voor vernieuwende coöperaties, subsidies, …
- Inzake ‘corporate governance’ ligt het moeilijker omwille van het samenvallen van ‘markt’ en ‘onderneming’. Digitale deelplatformen hebben de neiging om zich aan hun verantwoordelijkheid als ondernemer te onttrekken. Regelgevende en ethische normen die wel worden opgelegd aan de marktspelers in de domeinen waar deze platformen actief zijn. Het coöperatieve model kan hier een actieve en duurzame rol spelen.
- Door het eerlijk verdelen van de gecreëerde waarde door het bedrijf. Omstreeks 2014 waren een aantal digitale deelplatformen in een sterke groeifase beland (waaronder Uber). Deze platformen deden beroep op freelancers om hun activiteiten te realiseren, maar deze freelancers werkten onder bijzonder slechte arbeidsvoorwaarden voor de platformen. Daarom richtte Trebor Scholz het ‘Institute for the Coöperative Digital Economy’ op in de New School, New York City. Om de situatie van deze on-call werknemers te verbeteren gaf Trebor Scholz een aanzet tot het digitaal platformcoöperativisme met als doelstelling de werkomstandigheden van deze groep werknemers te verbeteren. Door de platformcoöperaties verbeterden de arbeidsvoorwaarden van deze groep on-call werknemers aanzienlijk. Zo werd in New York o.a. ‘The Drivers Coöperative’ opgericht en de schoonmaakcoöperatie ‘UpandGo’ (upandgo.coop). Een ander voorbeeld van duurzame buurtzorg is Equal Care Coop in UK (equalcare.coop). Alle zijn duurzame initiatieven waar de maatschappelijk doelstelling de belangrijkste is en boven winstmaximalisatie staat. De platformcoöperaties zijn beperkt in grootte en relevant voor de ethisch bewuste consument. Daarom is het belangrijk dat de overheid een nieuw beleid uitstippelt om deze banen beter te reguleren. Coöperaties zijn een belangrijke factor om hier een oplossing te bieden, maar er is meer nodig …
